ՄԵՐ ԱՆՍ­ՏՈՅԳ ԵՐ­ԹԻ ՃԱ­ՆԱ­ՊԱՐ­ՀԻՆ

  ԼԻ­ԼԻԹ ԳԱԼՍՏ­ԵԱՆ

Շա­տե­րի նման, իմ քա­ղա­քա­կան ժա­մա­նա­կա­ցոյցն էլ է 1988-ից սկւում: Շա­տե­րի նման մեր ազա­տու­թեան ու ինք­նու­թեան բա­նա­ձե­ւը թա­տե­րա­կան հրա­պա­րա­կում էի փնտռում: Ու, թէ­եւ 25 տա­րին փոքր ժա­մա­նա­կա­հատ­ուած չէ, բայց գրե­թէ ակա­նա­տե­սի, վկա­յի ու մաս­նակ­ցի ման­րա­մաս­նու­թեամբ յի­շում եմ դէպ­քե­րը, դէմ­քե­րը, նոյ­նիսկ որոշ­նե­րի ելոյթ­նե­րից հատ­ուած­ներ:

Մեր անս­տոյգ եր­թի ճա­նա­պար­հին քսան­հինգ տա­րին թէ՜ շատ է, բայց նոյն­քան էլ` քիչ: Թւում էր Ար­ցախ­եան յաղ­թա­նա­կից ու Ան­կախ պե­տա­կա­նու­թեան վե­րա­կանգ­նու­մից յե­տոյ թա­տե­րա­կան հրա­պա­րա­կը ան­կա­խու­թեան խորհր­դա­նիշ պի­տի դառ­նար, տօ­նախմ­բու­թիւն­նե­րի հար­թակ, խա­ղաղ ու ան­հոգ ծե­րա­ցող տա­տիկ-պա­պիկ­նե­րի հա­ւա­քա­տե­ղի, սի­րա­հար­ուած զոյ­գե­րի ժա­մադ­րա­վայր: Բայց` ոչ:

Դարձ­եալ ան­հան­գիստ է թա­տե­րա­կան հրա­պա­րա­կը, ու դարձ­եալ ազ­գո­վի ազա­տու­թեան ու ինք­նու­թեան բա­նա­ձեւ ենք ճշդում, տրոր­ուած ու ար­հա­մարհ­ուած ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան հա­մար կռիւ տա­լիս, փոր­ձում ենք թօ­թա­փել դա­տա­պարտ­ուա­ծու­թեան ու ան­հե­ռան­կա­րայ­նու­թեան ծանր վա­րա­գոյ­րը, գտնել ով է մե­ղա­ւոր, ինչ անել հար­ցե­րի պա­տաս­խան­նե­րը: Ու դարձ­եալ խու­ճա­պի մէջ է իշ­խա­նու­թիւնը:

Իս­կա­պէս, թւում էր, թէ մեր արագ ժա­մա­նակ­նե­րում 25 տա­րին բա­ւա­կան ժա­մա­նա­կա­հատ­ուած էր ճա­նա­չե­լու սե­փա­կան ժո­ղովր­դին, դա­սեր քա­ղե­լու սխալ­նե­րից ու հաս­կա­նա­լու, որ ան­ցո­ղիկ ու թուաց­եալ դափ­նի­նե­րի, մե­դալ­նե­րի ու շքան­շան­նե­րի, կեղծ մար­գա­րէ­նե­րի ու շատ շօ­շա­փե­լի ու զգլխիչ հարս­տու­թեան կող­քին անան­ցը սե­փա­կան ստո­րագ­րու­թիւնն է ու հե­տա­գի­ծը:  Բայց` էլի ոչ, պատ­մու­թիւնը մեզ յա­մա­ռօ­րէն դաս չի դառ­նում, այս 25 տա­րին նոյն­պէս:

Եւ, ինչ­պէս միշտ, տագ­նա­պի ան­հան­գիստ պա­հին ժո­ղովր­դի հայ­եացքն ուղղ­ւում է դէ­պի մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնը` խղճի, ան­կեղ­ծու­թեան, ար­դա­րու­թեան ու ազատ մար­դու խօսք լսե­լու ակն­կա­լի­քով: Իսկ իշ­խա­նու­թեան զի­նա­նո­ցում դարձ­եալ նոյն դէմ­քերն են, այս­պի­սի առիթ­նե­րում մաշ­ուած ու ծա­նօթ, մշտա­պէս իշ­խա­նա­մերձ ու “պո­լիտ­կո­ռեկտ“:

Ու գրե­թէ մէկ կենտ­րո­նից վե­րահս­կո­ղու­թեան են­թա­կայ լրատ­ուա­մի­ջոց­նե­րով քծնան­քի շքերթ է, միմ­եանց չզի­ջե­լով տար­փո­ղում են, թէ ինչ հրա­շա­լի եր­կիր ենք կա­ռու­ցել, թէ ինչ­պէս են մէկ մար­դու պէս սա­տա­րում գոր­ծող նա­խա­գա­հին, յոր­դո­րում, որ ամէն մէկն իր գոր­ծով զբաղ­ուի, իսկ որոշ­ներն իրենց հա­ւա­տար­մու­թեան մէջ այն­քան են ոգե­ւոր­ւում, որ էքս­տա­զի մէջ ընկ­նե­լով ժո­ղովր­դին ան­գի­տա­կից, ոհ­մակ, աղան­դա­ւոր կամ ար­ուա­մոլ են ան­ուա­նում:

Իսկ ես նրան­ցից շա­տե­րին մօ­տի­կից գի­տեմ. անա­կանջ մի­ջանցք­նե­րում ու փոքր, անվ­կայ սեն­եակ­նե­րում նրանք ան­կեղ­ծու­թեան պա­հեր էլ են ու­նե­նում “եր­կի­րը եր­կիր չի“ բա­նա­ձե­ւի շուրջ, գրե­թէ ան­թա­քոյց զզուանք յայտ­նում հա­մա­կար­գից, դժգո­հում, որ մար­դուց կա­մա­կա­տար ու հնա­զանդ ծա­ռայ են սար­քում: Նրանք նա­եւ իրենց որ­դի­նե­րին Հա­յաս­տա­նից դուրս հա­նե­լու ճամ­բա­ներ են փնտռում (շա­տե­րի որ­դի­ներն ար­դէն այն­տեղ են) ու ինձ խոր­հուրդ տա­լիս, որ մի քիչ էլ ինձ հա­մար ապ­րեմ:

Այս օրե­րին Հա­յաս­տա­նում նա­եւ քծնան­քի շքերթ է:

Իսկ 25 տա­րին իս­կա­պէս շատ կարճ ժա­մա­նակ է, ու ես ու շա­տե­րը յի­շում ենք, թէ ինչ­պէս էին այ­սօր գոր­ծող նա­խա­գա­հին նոյն քծնող­նե­րը մի­եւ­նոյն ջա­նա­սի­րու­թեամբ ու նուի­րու­մով, միմ­եանց հերթ չտա­լով սա­տա­րում, գո­վեր­գում ու քծնում էին Լե­ւոն Տէր Պետ­րոսեա­նին, իսկ յե­տոյ` Ռո­պերթ Քո­չար­եա­նին:

25 տա­րին իս­կա­պէս քիչ ժա­մա­նակ չի ու նա­եւ շատ էլ չի, ես ու շատ-շա­տերս յի­շում ենք, թէ այդ նոյն գոր­ծիչ “մտա­ւո­րա­կան­նե­րը“ քանի­ե­րորդ կու­սակ­ցու­թիւնն են փո­խում` միայն թէ մօտ լի­նեն իշ­խա­նու­թեանն ու կե­րակ­րա­տաշ­տին: Իսկ լռու­թեան կամ քծնե­լու գի­նը ո՞ւմ յայտ­նի չի:

Չէ` “ան­կեղծ չենք“, ականջ­նե­րիս մէջ Թու­ման­եա­նի խօսքն է:

Իշ­խա­նու­թեա­նը մօտ լի­նելն իս­կա­պէս արատ չի, ոչ էլ մեղք, բայց ճշմա­րիտ ու ան­կեղծ խօս­քով, քա­ղա­քա­ցու սրտա­ցա­ւու­թեամբ, բայց նրանք շա­րու­նա­կում են պարտ­ուած լռու­թեամբ ու քծնան­քով աւե­լի խո­րաց­րել մեր պար­տու­թիւն­ներն ու մեր բա­րո­յա­կան կո­րուստ­նե­րը:

Չեմ կար­ծում, թէ մեր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը չեն հաս­կա­նում, թէ որ­քան խո­ցե­լի է հա­ւա­տար­մու­թեան այս­պի­սի ռե­սուր­սով շրջա­պատ­ուե­լը:

“Նրանք պար­տա­ւոր չեն պօ­էտ լի­նել, բայց քա­ղա­քա­ցի պար­տա­ւոր են“, ինչ տե­ղին են ու ստոյգ Նեկ­րա­սո­վի խօս­քե­րը:

Երա­զած հայ­րե­նի­քի հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու են բո­լո­րը, իրա­ւացի­օ­րէն ասում է Սերժ Սարգս­եա­նը Սերժ Թանկ­եա­նին, միայն թէ նա մո­ռա­նում է խոս­տո­վա­նել, թէ կա­յա­ցած ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւն­նե­րին բնո­րոշ այս բա­նա­ձե­ւը որ­քան դժուար է կի­րա­ռել Հա­յաս­տա­նում, ուր իս­կա­կան մտա­ւո­րա­կա­նը դա­տա­պարտ­ուած է ինք­նա­մա­շու­մի հիւ­ծիչ պայ­քա­րով, հի­աս­թա­փու­թիւն­նե­րի, դառ­նու­թիւն­նե­րի ու վի­րա­րա­ւոր­ուած ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան գնով ապա­ցու­ցել, որ եր­կու­սին գու­մա­րած եր­կուս չորս է, ուր քա­ղա­քաց­ի­ա­կան ու հան­րա­յին իրա­ւունք­նե­րի պայ­քա­րը չի­նա­կան պա­տի հետ կռիւի է նման կամ` խու­լերի երկ­խօ­սու­թեան:

Այո, ճիշդ է Սերժ Սարգս­եա­նը` մեր երա­զած հայ­րե­նի­քի հա­մար պա­տաս­խա­նա­տու ենք բո­լորս, ու ի՛նչ լաւ է, որ այդ պա­տաս­խա­նա­տու ու ար­ժա­նա­պա­տիւ քա­ղա­քա­ցին ար­դէն արթ­նա­ցել է, կողմ­նո­րոշ­ուել է, ու նրա հետ անհ­նար է հաշ­ուի չնստել: